Niets doen is geen optie

Het thema voor de Vredesweek 2025 is ‘Niets doen is geen optie’. Het is aangereikt door PAX, landelijke vredesorganisatie. Met dit thema gaan we de Vredesweek 2025 in, van 20 tot 28 september.
De Werkgroep Vredesinitiatieven Gemeente Berg en Dal heeft voor de Vredesweek 2025 de volgende wens:

voor ieder land geldt de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog kwam het initiatief om mensenrechten wereldwijd vast te leggen. Dit resulteerde in 1948 in het vaststellen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Artikel 1 uit de Universele Verklaring luidt:

Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en behoren zich jegens elkaar te gedragen in een geest van broederschap.

Dat het er met mensenrechten slecht voor staat in de huidige wereld, is een open deur. Alle reden om stappen te zetten die mensenrechten opnieuw agenderen.

Niets doen is geen optie.

We zijn op weg naar 2028 en in dat jaar is het tachtig jaar geleden dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd vastgesteld.

De Werkgroep Vredesinitiatieven heeft een lange termijn project ontwikkeld, op weg naar 2028. Het projectplan heeft als titel ‘Geloof, hoop en mensenrechten’.

In het projectplan wijzen we er op dat in alle grote wereldreligies de intentie van artikel 1 uit de Universele Verklaring uitgangspunt is. In algemene termen wordt dat ook wel de Gulden Regel genoemd, die inhoudt dat je de ander behandelt zoals jezelf behandeld wilt worden.

Met het Vrijheidsmuseum en Museumpark Oriëntalis zijn we in gesprek om in 2028 bijzondere aandacht te besteden aan enerzijds de zo hoopvolle wordingsgeschiedenis van de Universele Verklaring tussen 1946 en 1948 en anderzijds te wijzen op de oude religieuze bronnen met een overeenkomstige boodschap, van het Confucianisme tot het Boeddhisme, van het Hindoeïsme tot het Jodendom, van de het Christendom tot de Islam. We haken daarbij aan bij latere naoorlogse initiatieven, zoals het in 2009 wereldwijd vastgestelde Handvest voor Compassie.

Wie geïnteresseerd is in ons projectplan: www.bergendalvoorvrede.nl

De Vredesweek begint in Groesbeek met een Oecumenische Vredesviering in de  Cosmas en Damianuskerk op zondag 21 september, aanvang 10.00 uur. Voorgangers zijn pastoor Aloys van Velthoven en dominee Trijnie Nielen.

Werkgroep Vredesinitiatieven Gemeente Berg en Dal, september 2025

Geloof, hoop en mensenrechten

Ontwerp projectplan voor de viering van 80 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 2028 (1948-2028)

Algemeen

Dit jaar wordt in Nederland grootscheeps 80 jaar vrijheid en bevrijding gevierd. In 2028 is het 80 jaar geleden dat in Parijs door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is vastgesteld.

In het kader van de jaarlijkse Dag van de Rechten van de Mens op 10 december 2024, verscheen in ‘Hét Gemeente Nieuws’ van 9 december 2024 en in De Rozet van 10 december 2024 de column ‘Hoe maken we mensenrechten weer universeel?’ (zie bijlage).

Vanuit grote zorgen over de staat van mensenrechten in de huidige wereld, lanceert de column de gedachte dat ieder mens zijn inspiratiebronnen in geloof, levensbeschouwing en cultuur nog eens raadpleegt, op wat er te vinden is over mensenrechten. Van Hindoe tot Jood, van Boeddhist tot Christen, van Moslim tot Humanist.

Een proces van herbronning.

In de column wordt alvast een voorschot genomen aan de hand van de Zaligsprekingen van Jezus uit de Bergrede (Nieuwe Testament Mattheüs 5: 3-10). Uit de Zaligsprekingen spreekt een houding van naastenliefde en gerechtigheid.

Inmiddels hebben we als Vredesgroep ervoor gekozen om de gedachte van herbronning van mensenrechten nader te onderzoeken, met potentiële partners in gesprek te gaan en dan te komen tot concretisering en een publieke manifestatie.

Daartoe kijken we behalve naar geloof, levensbeschouwing en cultuur ook naar het principe van de hoop, zoals dat door recente publicaties is uitgelicht in deze turbulente en onzekere tijden. Is er nog hoop voor de toekomst van de mensheid?

En zo komen we voor ons project tot het concept ‘Geloof, hoop en mensenrechten’, met een variant op het ‘geloof, hoop en liefde’ uit het Nieuwe Testament (1 Korinthe 13).

We beginnen met mensenrechten.

Mensenrechten

In het artikel ‘De toekomst van de mensenrechten’ (‘Wordt Vervolgd’, het magazine van Amnesty Internationaal, jaargang 54#6) heeft de redactie onder veertig Nederlandse experts op het gebied van mensenrechten, gevraagd wat wereldwijd de belangrijkste oorzaak van mensenrechtenschendingen wordt binnen nu en vijf jaar. De meest urgente mensenrechtenkwesties zijn volgens de experts van toen (2021) klimaatverandering, armoede en economische ongelijkheid.

Dicht daarop volgend worden ‘vluchtelingen en migratie’ genoemd en weer daarop volgend ‘persvrijheid/ vrijheid van meningsuiting’, alsook ‘racisme en discriminatie’. Onder het kopje ‘technologie’ gaat de redactie daarna verder in op door de experts genoemde bedreigingen als ‘surveillance (toezicht)’ en ‘algoritmes’.

‘Oorlog’ wordt ook genoemd door de experts, voor de hand liggend omdat oorlog een situatie is, waarin bijna per definitie mensenrechten geschonden worden.

Inmiddels zijn we weer enkele jaren verder dan de raadpleging door ‘Wordt Vervolgd’ uit 2021. Sinds Trump zijn inauguratie op 20 januari 2025, heeft hij  142 decreten (executive orders) uitgevaardigd (NRC, 29 april 2025) en 9.600 miljard bezuinigd. Er zijn invoerheffingen opgelegd – en deels weer ingetrokken –  aan zo’n beetje alle handelspartners van de VS en de rol van de federale Amerikaanse overheid wordt sterk beperkt.

Dan is er het zogenaamde DEI-beleid van de Amerikaanse overheid (Diversity, Equity, Inclusion) dat wordt stopgezet. Ook alweer een besluit met grote consequenties voor in dit geval met name Amerikanen.

Steeds duidelijker is dat belangrijke multi-miljardairs van online platforms en sociale media, Elon Musk van X, Marc Zuckerberg van Meta, Jeff Bezos van Amazon, Tim Cook van Apple en Shou Zi Chew van Tik Tok, Trump nadrukkelijk steunen en burgers massaal in die richting beïnvloeden. Alle bijdragen van burgers krijgen een plek op hun platforms, ook (of juist?) als die bijdragen feitelijk onwaar, haatdragend en intimiderend of zelfs dreigend zijn. De eigenaren van genoemde platforms en sociale media laten zichzelf daarbij niet onbetuigd en sturen zelf informatie aan die past binnen hun persoonlijke en bedrijfsmatige strategie en die naadloos aansluit op de MAGA-missie van Donald Trump (ten overvloede MAGA: Make America Great Again) en het stoppen van het DEI-beleid van de Amerikaanse overheid.

Volgens Brook Harrington, werkzaam aan de universiteit van Darmouth (‘De tech-CEO’s die farao willen zijn’, Volkskrant, 8 februari 2025) hebben al deze tech-ceo’s gemeenschappelijk dat ze weinig op hebben met democratie. Dat is aan de hand van tal van uitspraken van hen te illustreren.

Felienne Hermans ( ‘Tech is niet veilig bij de techbro’s’, Volkskrant, 15 maart 2025) schrijft over de giftige cultuur die vervlochten is in de digitale wereld en die Trump zijn fel anti DEI-beleid bevestigd. En die bovendien zijn beleid om de rol van de overheid te minimaliseren ondersteunt.

In ‘Laboratorium voor autocratische innovatie’ van Rutger van der Hoeven & Eva Hofman (De Groene Amsterdammer, 6 maart 2025), schetsen de auteurs hoe de nieuwe Trump-administratie het pad effent voor een nieuw soort autoritair bestuur, dat ze techno-autoritarisme noemen.

Een beangstigend toekomstbeeld.

De vraag komt op: wat is de toekomst van mensenrechten? En dat wereldwijd, tot nog toe zijn hierboven alleen de Verenigde staten uitgelicht. Maar de zorgen over mensenrechten voor landen als bijvoorbeeld China, Myanmar, Rusland, Hongarije, Iran, Saoedi Arabië, Israël, Soedan of Venezuela en helaas voor nog veel meer landen in alle werelddelen, zijn minstens zo groot.

Hoop

Er is in deze onzekere tijden bij velen dringend behoefte aan hoop. Recentelijk zijn er diverse publicaties verschenen waarin het begrip ’hoop’ wordt uitgewerkt, met als algemeen inzicht, dat een menswaardig leven niet zonder hoop op verbetering voor jezelf en de ander kan.

Philip Blom schreef ‘Hoop. Over een verstandige verhouding tot de wereld’ (2024; Amsterdam: De Bezige Bij)). In de Volkskrant is hij geïnterviewd door Laura de Jong (‘Hoop in een rampzalige tijd’, Volkskrant, 4 januari 2025).

Blom schetst een drievoudige existentiële crisis waarin de mensheid verkeert, door ten eerste de opwarming van de aarde,  maar ook de afnemende biodiversiteit en tenslotte de zoveel omvattende digitalisering, met daarbij de rol nu en straks van kunstmatige intelligentie.

Maar we kunnen niet zonder hoop, is zijn conclusie.

Hij heeft het Christendom, waarmee hij is opgegroeid, achter zich gelaten. Maar  constateert dat hij behoefte heeft aan ‘een groter verhaal waaraan je kunt deelnemen’. Ieder mens heeft een verlangen  naar zin en op de vraag hoe hij die zin in het leven vindt, antwoord hij: Ik vind zin in een wereld die zichzelf niet meer kapot maakt. Ik vind zin in een wereld die minder kwaad is en die beter is’.

Joanna Macy en Chris Johnstone schreven eerder ‘Actieve hoop. Hoe de chaos onder ogen zien met onvermoede veerkracht en creativiteit’ (2016; in 2023 een geheel herziene uitgave).

Op de website van het Humanistisch Verbond lezen we over Joanna Macy:

‘Actieve Hoop is gebaseerd op het eigenzinnige gedachtegoed van de klimaatactivist en boeddhist Joanna Macy. Sinds de jaren zeventig weet ze mensen wereldwijd te inspireren. Zij gelooft in een grote ommekeer die begint bij verandering van jezelf. Daar is een nieuwe kijk op het leven voor nodig. Een leven van verwevenheid, afhankelijkheid en zorg voor alle wezens. Van ego naar eco’.

Het boek ‘Actieve hoop’ gaat uitgebreid in op hoe Macy en Johnstone middels workshops in de hele wereld en online, hun gedachtengoed al jaren in praktijk brengen.

In de maand van de filosofie (april/mei 2025) schreef  Tommy Wieringa ‘Optimisme zonder hoop’. Zijn pleidooi is om de hoop op betere tijden maar op te geven, dit gezien de ongekende ernst van de klimaatcrisis voor onze toekomst. Dan ontdoe je je ook van een gevoel van hopeloosheid, is zijn redenatie. Maar Wieringa pleit niet voor passiviteit. Het gaat hem om een mentaliteitsverandering ‘die je in staat stelt een paar snippers leefbare toekomst te verdedigen, ongeacht het resultaat’.

Tenslotte: op 16 april 2025 was de boekpresentatie van ‘Tijd is hoop’, geschreven door Joke Hermsen. In de Groene Amsterdammer van 20 maart 2025 verscheen een voorpublicatie. Volgens Hermsen neemt de ecologische en politieke crisis steeds onheilspellender vormen aan en ‘we hebben hoop nodig om daartegen in verzet te komen’.

Hoop gaat voor haar niet over een concreet voorwerp of situatie, maar richt zich op abstractere zaken als het goede of de vrijheid.

Hermsen raadpleegde voor deze publicatie Ernst Bloch met zijn klassieker ‘Das Prinzip Hoffnung’ (1951) en is verder vooral geïnspireerd door gedachten en daden van Hannah Arend (rond WO 2) en Rosa Luxemburg (rond WO 1).

Ze wijst er op dat na de verkiezingsoverwinning van Donald Trump in

2016,  een passage van Hannah Arend uit 1947 (!) opvallend vaak geciteerd werd: ‘Nooit is onze toekomst minder voorspelbaar geweest, nooit zijn we in die mate afhankelijk geweest van onbetrouwbare krachten, die de wetten van het gezonde verstand met de voeten treden’.

Wat het begrip hoop betreft, denken we dat ook Tommy Wieringa zich wel zal kunnen vinden in de benadering van Joanne Macy met haar concept ‘actieve hoop’. Hoop zonder handelen, is inderdaad weinig hoopvol.

Geloof

Er is een veelvoud van publicaties die op de inhoud van de diverse wereldreligies ingaan. Een fraai voorbeeld daarvan is in Nederland de publicatie ‘Antwoord. Gestalten van geloof in de wereld van nu’ (1975). Het is destijds verschenen als ‘Boek van de Maand’ onder auspiciën van de Collectieve Propaganda ven het Nederlandse Boek.  Het boek geeft een mooi beeld op inhoud en vorm – het is rijk geïllustreerd – van Hindoeïsme,  Boeddhisme, Jodendom, Christendom en Islam.

Ter inleiding lezen we : ‘Voor alle mensen in wie het verlangen naar “gaafheid en zachtzinnigheid” nog niet is verstikt, is dit boek geschreven en aan hen wordt het opgedragen’. En: ‘……….er moet toch meer zijn dan geld verdienen en het weer uitgeven’.

Maar voor gericht bronnenonderzoek in de grote wereldreligies, komen wij in deze eeuw al gauw uit bij Karen Armstrong, de Britse religiewetenschapper.

In de eerste plaats omdat het inzoomt op wat in essentie religies verbindt, als het gaat om hoe we als mensen met elkaar om zouden moeten gaan. Het geeft een gemeenschappelijk moreel kompas. Voorts is het tamelijk recent en tenslotte is dit gedachtengoed wereldwijd gedeeld door vertegenwoordigers van een zestal religies. Hoe ging dat in zijn werk?

Karen Armstrong hield in 2008 de zogenaamde TED-lezing (de afkorting TED staat voor Technology, Entertainment, Design). Met daarop volgend het wereldwijde project om te komen tot een Charter for Compassion. In haar boek ‘Compassie’ (2011) onderzoekt Armstrong, naast de hierboven al genoemde levensbeschouwingen, grote Griekse denkers en schrijvers als Socrates en Aeschylus, ook het Confucianisme in het oude China ( 6^e eeuw v. Chr). In alle zes door haar onderzochte grote levensbeschouwelijke/ religieuze stromingen in de wereld, treft ze compassie aan als leidend beginsel in het intermenselijke verkeer. Met de Gulden Regel als aanwijzing hoe te handelen naar elkaar: behandel ieder ander, zoals jezelf behandeld wilt worden. 

Het Charter for Compassion  is met bijdragen van duizenden mensen van over de hele wereld opgesteld. Tenslotte heeft een groep van vooraanstaande personen uit zes geloofstradities, de Councel of Conscience ( Raad voor Moreel Bewustzijn) in 2009  de definitieve versie vastgesteld. Centraal staat het begrip compassie en als richtlijn voor ons gedrag de Gulden Regel. Enkele passages uit het Charter for Compassion/ Handvest voor Compassie:

‘Compassie is onze drijfveer om ons onvermoeibaar in te zetten om het leed van onze medemensen te verlichten, om afstand te doen van onze troon in het middelpunt van onze wereld en daar een ander plaats te laten nemen, en om de onschendbare heiligheid van ieder mens te eren door iedereen zonder uitzondering te behandelen met rechtvaardigheid, billijkheid en respect’.

………..

‘Compassie komt voort uit onze diepe wederzijdse afhankelijkheid en is essentieel voor menselijke relaties en een volwaardig mens zijn. Compassie is de weg naar verlichting, en is onmisbaar voor de totstandkoming van een eerlijke economie en een vreedzame wereldgemeenschap’.

 Het Charter for Compassion is op 12 november 2009 wereldkundig gemaakt op zestig verschillende locaties in de wereld en bij de Verenigde Naties in New York. In november 2024 bestond  het dus 15 jaar. In het Charter worden twaalf stappen uitgewerkt, die Karen Armstrong uitvoerig beschrijft in haar boek ‘Compassie’.

Op dit moment zijn  er in 190 landen activiteiten met in totaal 3000 partnerorganisaties en zijn er nu zo’n 600 compassionate communities in de wereld, denk aan de Steden van Compassie in Nederland. Het meest dichtbij is dat Nijmegen, maar ook Rotterdam, Leiden, Groningen Apeldoorn en Zoetermeer zijn Steden van Compassie.

Uitwerking

De Vredesgroep ziet het Handvest voor Compassie, zoals we er verder over zullen spreken, als leidraad om te komen tot een hernieuwde onderbouwing van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948. Met de Gulden Regel als moreel kompas.

Belangrijk is hierbij om in dialoog te gaan met elkaar over het proces van herbronnen en om het herbronnen zichtbaar en beleefbaar te maken, niet alleen maar leesbaar.

Daartoe zullen we verkennend in gesprek gaan met enkele sleutelpersonen die verbonden zijn met het initiatief Nijmegen Stad van Compassie en contacten van de Vredesgroep in Groesbeek. 

Met Museumpark Orientalis en met het Vrijheidsmuseum in Berg en Dal gaan we in  gesprek over of en hoe er in hun  tentoonstellingsbeleid ruimte is in de komende jaren, in het bijzonder in 2028,  om invulling te geven aan het zichtbaar maken van het concept ‘Geloof, hoop en mensenrechten’, ieder vanuit hun eigen missie.

We noemen Museumpark Orientalis als eerste optie, omdat dit museum in haar missie de interculturele dialoog wil versterken en zich richt op de gemeenschappelijke wortels van in ieder geval de vijf monotheïstische godsdiensten.

Te denken valt in Orientalis aan uiteenlopende stilteplekken op het terrein van het museum, om daar met de zes wereldreligies die Karen Armstrong onderzoekt in ‘Compassie’, nader kennis te maken wat betreft inhoud en vorm, in objecten en rituelen. Met de focus op Compassie en de Gulden Regel.

Het Vrijheidsmuseum zou de lijn door kunnen trekken van de Tweede Wereldoorlog naar de ontstaansgeschiedenis en vaststelling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 in Parijs. Vrijheid en mensenrechten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Werkgroep Vredesinitiatieven gemeente Berg en Dal                        mei 2025

Bijlage

(column in huis aan huisbladen De Rozet en Hét Gemeente Nieuws, december 2024)

10 december: hoe maken we mensenrechten weer universeel?

Het kleinste boekje dat wij in huis hebben (6,5×8,8 cm) heeft als grote inhoud de     Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit document is vastgesteld in de Algemene vergadering van de Verenigde Naties van 10 december 1948 in Parijs.

Sindsdien is 10 december de internationale Dag van de Rechten van de Mens.

De Universele Verklaring was een reactie op de rechteloze tijd van de Tweede Wereldoorlog. In 30 artikelen zijn de grondrechten van de mens indertijd vastgelegd.

Artikel 1 luidt: Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkaar te gedragen in een geest van broederschap.

Wat zijn we ermee opgeschoten dat de wereld vrij snel na de Tweede Wereldoorlog tamelijk eensgezind een aantal grondrechten van de mens heeft vastgelegd?

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is dichtbij en die tussen Israël en Hamas en Israël en Hezbollah in het Midden Oosten, is dagelijks nieuws. Elders in de wereld zijn al veel langer oorlogen gaande, zoals in Myanmar en Soedan.

Teveel landen in de wereld kennen een vorm van autocratisch leiderschap of dictatuur. In westerse democratieën, waaronder de Verenigde Staten, maar ook Nederland, is sprake van steeds verdergaande polarisatie. Rellen zoals in Amsterdam rond de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv, zijn wereldnieuws.

Sociale media spelen bij dit alles een steeds grotere rol in het vergroten van tegenstellingen en ze verspreiden op grote schaal gedachten die strijdig zijn met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Het is nu 2024. Als we het bovenstaande op ons in laten werken, zijn mensenrechten in de wereld van vandaag niet meer universeel te noemen.

Bij het afscheid van onze recent overleden oudste dochter Anne, werden bij het binnendragen van de kist in de historische kerk van Groesbeek, de acht ‘Zaligsprekingen’ uit het Nieuwe Testament indrukwekkend gezongen door de monniken van Chevetogne, in de Oosters-Orthodoxe traditie.

De Zaligsprekingen zijn korte teksten uit de Bergrede van Jezus, zoals eind van de eerste eeuw beschreven in het Evangelie van Mattheüs.

Opvallend is dat in deze teksten van zo lang geleden, diverse keren het woord ‘gerechtigheid’ opduikt. En dat mensen die ‘hongeren en dorsten naar gerechtigheid’, zalig verklaard worden door Jezus. Zo ook diegenen ‘die vervolgd worden omdat zij rechtvaardig zijn’. Bij nadere lezing zijn de acht Zaligsprekingen voor mij niet mis te verstaan en een vroege universele verklaring van menselijke waarden en rechten.

Mijn gedachte voor 10 december dit jaar is, dat ieder mens zijn eigen inspiratiebronnen in levensbeschouwing en cultuur nog eens raadpleegt, op wat er te vinden is over mensenrechten. Van Hindoe tot Jood, van Boeddhist tot Christen, van Moslim tot Humanist.

Vervolgens zouden we dan in gesprek kunnen gaan met elkaar over dat eerste artikel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, met als belangrijkste vraag: hoe maken we mensenrechten weer universeel?

Max de Coole, lid van de Werkgroep Vredesinitiatieven in de Gemeente Berg en Dal                                                                      www.bergendalvoorvrede.nl