Niets doen is geen optie

Het thema voor de Vredesweek 2025 is ‘Niets doen is geen optie’. Het is aangereikt door PAX, landelijke vredesorganisatie. Met dit thema gaan we de Vredesweek 2025 in, van 20 tot 28 september.
De Werkgroep Vredesinitiatieven Gemeente Berg en Dal heeft voor de Vredesweek 2025 de volgende wens:

voor ieder land geldt de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog kwam het initiatief om mensenrechten wereldwijd vast te leggen. Dit resulteerde in 1948 in het vaststellen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

Artikel 1 uit de Universele Verklaring luidt:

Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en behoren zich jegens elkaar te gedragen in een geest van broederschap.

Dat het er met mensenrechten slecht voor staat in de huidige wereld, is een open deur. Alle reden om stappen te zetten die mensenrechten opnieuw agenderen.

Niets doen is geen optie.

We zijn op weg naar 2028 en in dat jaar is het tachtig jaar geleden dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd vastgesteld.

De Werkgroep Vredesinitiatieven heeft een lange termijn project ontwikkeld, op weg naar 2028. Het projectplan heeft als titel ‘Geloof, hoop en mensenrechten’.

In het projectplan wijzen we er op dat in alle grote wereldreligies de intentie van artikel 1 uit de Universele Verklaring uitgangspunt is. In algemene termen wordt dat ook wel de Gulden Regel genoemd, die inhoudt dat je de ander behandelt zoals jezelf behandeld wilt worden.

Met het Vrijheidsmuseum en Museumpark Oriëntalis zijn we in gesprek om in 2028 bijzondere aandacht te besteden aan enerzijds de zo hoopvolle wordingsgeschiedenis van de Universele Verklaring tussen 1946 en 1948 en anderzijds te wijzen op de oude religieuze bronnen met een overeenkomstige boodschap, van het Confucianisme tot het Boeddhisme, van het Hindoeïsme tot het Jodendom, van de het Christendom tot de Islam. We haken daarbij aan bij latere naoorlogse initiatieven, zoals het in 2009 wereldwijd vastgestelde Handvest voor Compassie.

Wie geïnteresseerd is in ons projectplan: www.bergendalvoorvrede.nl

De Vredesweek begint in Groesbeek met een Oecumenische Vredesviering in de  Cosmas en Damianuskerk op zondag 21 september, aanvang 10.00 uur. Voorgangers zijn pastoor Aloys van Velthoven en dominee Trijnie Nielen.

Werkgroep Vredesinitiatieven Gemeente Berg en Dal, september 2025

Geloof, hoop en mensenrechten

Ontwerp projectplan voor de viering van 80 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 2028 (1948-2028)

Algemeen

Dit jaar wordt in Nederland grootscheeps 80 jaar vrijheid en bevrijding gevierd. In 2028 is het 80 jaar geleden dat in Parijs door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is vastgesteld.

In het kader van de jaarlijkse Dag van de Rechten van de Mens op 10 december 2024, verscheen in ‘Hét Gemeente Nieuws’ van 9 december 2024 en in De Rozet van 10 december 2024 de column ‘Hoe maken we mensenrechten weer universeel?’ (zie bijlage).

Vanuit grote zorgen over de staat van mensenrechten in de huidige wereld, lanceert de column de gedachte dat ieder mens zijn inspiratiebronnen in geloof, levensbeschouwing en cultuur nog eens raadpleegt, op wat er te vinden is over mensenrechten. Van Hindoe tot Jood, van Boeddhist tot Christen, van Moslim tot Humanist.

Een proces van herbronning.

In de column wordt alvast een voorschot genomen aan de hand van de Zaligsprekingen van Jezus uit de Bergrede (Nieuwe Testament Mattheüs 5: 3-10). Uit de Zaligsprekingen spreekt een houding van naastenliefde en gerechtigheid.

Inmiddels hebben we als Vredesgroep ervoor gekozen om de gedachte van herbronning van mensenrechten nader te onderzoeken, met potentiële partners in gesprek te gaan en dan te komen tot concretisering en een publieke manifestatie.

Daartoe kijken we behalve naar geloof, levensbeschouwing en cultuur ook naar het principe van de hoop, zoals dat door recente publicaties is uitgelicht in deze turbulente en onzekere tijden. Is er nog hoop voor de toekomst van de mensheid?

En zo komen we voor ons project tot het concept ‘Geloof, hoop en mensenrechten’, met een variant op het ‘geloof, hoop en liefde’ uit het Nieuwe Testament (1 Korinthe 13).

We beginnen met mensenrechten.

Mensenrechten

In het artikel ‘De toekomst van de mensenrechten’ (‘Wordt Vervolgd’, het magazine van Amnesty Internationaal, jaargang 54#6) heeft de redactie onder veertig Nederlandse experts op het gebied van mensenrechten, gevraagd wat wereldwijd de belangrijkste oorzaak van mensenrechtenschendingen wordt binnen nu en vijf jaar. De meest urgente mensenrechtenkwesties zijn volgens de experts van toen (2021) klimaatverandering, armoede en economische ongelijkheid.

Dicht daarop volgend worden ‘vluchtelingen en migratie’ genoemd en weer daarop volgend ‘persvrijheid/ vrijheid van meningsuiting’, alsook ‘racisme en discriminatie’. Onder het kopje ‘technologie’ gaat de redactie daarna verder in op door de experts genoemde bedreigingen als ‘surveillance (toezicht)’ en ‘algoritmes’.

‘Oorlog’ wordt ook genoemd door de experts, voor de hand liggend omdat oorlog een situatie is, waarin bijna per definitie mensenrechten geschonden worden.

Inmiddels zijn we weer enkele jaren verder dan de raadpleging door ‘Wordt Vervolgd’ uit 2021. Sinds Trump zijn inauguratie op 20 januari 2025, heeft hij  142 decreten (executive orders) uitgevaardigd (NRC, 29 april 2025) en 9.600 miljard bezuinigd. Er zijn invoerheffingen opgelegd – en deels weer ingetrokken –  aan zo’n beetje alle handelspartners van de VS en de rol van de federale Amerikaanse overheid wordt sterk beperkt.

Dan is er het zogenaamde DEI-beleid van de Amerikaanse overheid (Diversity, Equity, Inclusion) dat wordt stopgezet. Ook alweer een besluit met grote consequenties voor in dit geval met name Amerikanen.

Steeds duidelijker is dat belangrijke multi-miljardairs van online platforms en sociale media, Elon Musk van X, Marc Zuckerberg van Meta, Jeff Bezos van Amazon, Tim Cook van Apple en Shou Zi Chew van Tik Tok, Trump nadrukkelijk steunen en burgers massaal in die richting beïnvloeden. Alle bijdragen van burgers krijgen een plek op hun platforms, ook (of juist?) als die bijdragen feitelijk onwaar, haatdragend en intimiderend of zelfs dreigend zijn. De eigenaren van genoemde platforms en sociale media laten zichzelf daarbij niet onbetuigd en sturen zelf informatie aan die past binnen hun persoonlijke en bedrijfsmatige strategie en die naadloos aansluit op de MAGA-missie van Donald Trump (ten overvloede MAGA: Make America Great Again) en het stoppen van het DEI-beleid van de Amerikaanse overheid.

Volgens Brook Harrington, werkzaam aan de universiteit van Darmouth (‘De tech-CEO’s die farao willen zijn’, Volkskrant, 8 februari 2025) hebben al deze tech-ceo’s gemeenschappelijk dat ze weinig op hebben met democratie. Dat is aan de hand van tal van uitspraken van hen te illustreren.

Felienne Hermans ( ‘Tech is niet veilig bij de techbro’s’, Volkskrant, 15 maart 2025) schrijft over de giftige cultuur die vervlochten is in de digitale wereld en die Trump zijn fel anti DEI-beleid bevestigd. En die bovendien zijn beleid om de rol van de overheid te minimaliseren ondersteunt.

In ‘Laboratorium voor autocratische innovatie’ van Rutger van der Hoeven & Eva Hofman (De Groene Amsterdammer, 6 maart 2025), schetsen de auteurs hoe de nieuwe Trump-administratie het pad effent voor een nieuw soort autoritair bestuur, dat ze techno-autoritarisme noemen.

Een beangstigend toekomstbeeld.

De vraag komt op: wat is de toekomst van mensenrechten? En dat wereldwijd, tot nog toe zijn hierboven alleen de Verenigde staten uitgelicht. Maar de zorgen over mensenrechten voor landen als bijvoorbeeld China, Myanmar, Rusland, Hongarije, Iran, Saoedi Arabië, Israël, Soedan of Venezuela en helaas voor nog veel meer landen in alle werelddelen, zijn minstens zo groot.

Hoop

Er is in deze onzekere tijden bij velen dringend behoefte aan hoop. Recentelijk zijn er diverse publicaties verschenen waarin het begrip ’hoop’ wordt uitgewerkt, met als algemeen inzicht, dat een menswaardig leven niet zonder hoop op verbetering voor jezelf en de ander kan.

Philip Blom schreef ‘Hoop. Over een verstandige verhouding tot de wereld’ (2024; Amsterdam: De Bezige Bij)). In de Volkskrant is hij geïnterviewd door Laura de Jong (‘Hoop in een rampzalige tijd’, Volkskrant, 4 januari 2025).

Blom schetst een drievoudige existentiële crisis waarin de mensheid verkeert, door ten eerste de opwarming van de aarde,  maar ook de afnemende biodiversiteit en tenslotte de zoveel omvattende digitalisering, met daarbij de rol nu en straks van kunstmatige intelligentie.

Maar we kunnen niet zonder hoop, is zijn conclusie.

Hij heeft het Christendom, waarmee hij is opgegroeid, achter zich gelaten. Maar  constateert dat hij behoefte heeft aan ‘een groter verhaal waaraan je kunt deelnemen’. Ieder mens heeft een verlangen  naar zin en op de vraag hoe hij die zin in het leven vindt, antwoord hij: Ik vind zin in een wereld die zichzelf niet meer kapot maakt. Ik vind zin in een wereld die minder kwaad is en die beter is’.

Joanna Macy en Chris Johnstone schreven eerder ‘Actieve hoop. Hoe de chaos onder ogen zien met onvermoede veerkracht en creativiteit’ (2016; in 2023 een geheel herziene uitgave).

Op de website van het Humanistisch Verbond lezen we over Joanna Macy:

‘Actieve Hoop is gebaseerd op het eigenzinnige gedachtegoed van de klimaatactivist en boeddhist Joanna Macy. Sinds de jaren zeventig weet ze mensen wereldwijd te inspireren. Zij gelooft in een grote ommekeer die begint bij verandering van jezelf. Daar is een nieuwe kijk op het leven voor nodig. Een leven van verwevenheid, afhankelijkheid en zorg voor alle wezens. Van ego naar eco’.

Het boek ‘Actieve hoop’ gaat uitgebreid in op hoe Macy en Johnstone middels workshops in de hele wereld en online, hun gedachtengoed al jaren in praktijk brengen.

In de maand van de filosofie (april/mei 2025) schreef  Tommy Wieringa ‘Optimisme zonder hoop’. Zijn pleidooi is om de hoop op betere tijden maar op te geven, dit gezien de ongekende ernst van de klimaatcrisis voor onze toekomst. Dan ontdoe je je ook van een gevoel van hopeloosheid, is zijn redenatie. Maar Wieringa pleit niet voor passiviteit. Het gaat hem om een mentaliteitsverandering ‘die je in staat stelt een paar snippers leefbare toekomst te verdedigen, ongeacht het resultaat’.

Tenslotte: op 16 april 2025 was de boekpresentatie van ‘Tijd is hoop’, geschreven door Joke Hermsen. In de Groene Amsterdammer van 20 maart 2025 verscheen een voorpublicatie. Volgens Hermsen neemt de ecologische en politieke crisis steeds onheilspellender vormen aan en ‘we hebben hoop nodig om daartegen in verzet te komen’.

Hoop gaat voor haar niet over een concreet voorwerp of situatie, maar richt zich op abstractere zaken als het goede of de vrijheid.

Hermsen raadpleegde voor deze publicatie Ernst Bloch met zijn klassieker ‘Das Prinzip Hoffnung’ (1951) en is verder vooral geïnspireerd door gedachten en daden van Hannah Arend (rond WO 2) en Rosa Luxemburg (rond WO 1).

Ze wijst er op dat na de verkiezingsoverwinning van Donald Trump in

2016,  een passage van Hannah Arend uit 1947 (!) opvallend vaak geciteerd werd: ‘Nooit is onze toekomst minder voorspelbaar geweest, nooit zijn we in die mate afhankelijk geweest van onbetrouwbare krachten, die de wetten van het gezonde verstand met de voeten treden’.

Wat het begrip hoop betreft, denken we dat ook Tommy Wieringa zich wel zal kunnen vinden in de benadering van Joanne Macy met haar concept ‘actieve hoop’. Hoop zonder handelen, is inderdaad weinig hoopvol.

Geloof

Er is een veelvoud van publicaties die op de inhoud van de diverse wereldreligies ingaan. Een fraai voorbeeld daarvan is in Nederland de publicatie ‘Antwoord. Gestalten van geloof in de wereld van nu’ (1975). Het is destijds verschenen als ‘Boek van de Maand’ onder auspiciën van de Collectieve Propaganda ven het Nederlandse Boek.  Het boek geeft een mooi beeld op inhoud en vorm – het is rijk geïllustreerd – van Hindoeïsme,  Boeddhisme, Jodendom, Christendom en Islam.

Ter inleiding lezen we : ‘Voor alle mensen in wie het verlangen naar “gaafheid en zachtzinnigheid” nog niet is verstikt, is dit boek geschreven en aan hen wordt het opgedragen’. En: ‘……….er moet toch meer zijn dan geld verdienen en het weer uitgeven’.

Maar voor gericht bronnenonderzoek in de grote wereldreligies, komen wij in deze eeuw al gauw uit bij Karen Armstrong, de Britse religiewetenschapper.

In de eerste plaats omdat het inzoomt op wat in essentie religies verbindt, als het gaat om hoe we als mensen met elkaar om zouden moeten gaan. Het geeft een gemeenschappelijk moreel kompas. Voorts is het tamelijk recent en tenslotte is dit gedachtengoed wereldwijd gedeeld door vertegenwoordigers van een zestal religies. Hoe ging dat in zijn werk?

Karen Armstrong hield in 2008 de zogenaamde TED-lezing (de afkorting TED staat voor Technology, Entertainment, Design). Met daarop volgend het wereldwijde project om te komen tot een Charter for Compassion. In haar boek ‘Compassie’ (2011) onderzoekt Armstrong, naast de hierboven al genoemde levensbeschouwingen, grote Griekse denkers en schrijvers als Socrates en Aeschylus, ook het Confucianisme in het oude China ( 6^e eeuw v. Chr). In alle zes door haar onderzochte grote levensbeschouwelijke/ religieuze stromingen in de wereld, treft ze compassie aan als leidend beginsel in het intermenselijke verkeer. Met de Gulden Regel als aanwijzing hoe te handelen naar elkaar: behandel ieder ander, zoals jezelf behandeld wilt worden. 

Het Charter for Compassion  is met bijdragen van duizenden mensen van over de hele wereld opgesteld. Tenslotte heeft een groep van vooraanstaande personen uit zes geloofstradities, de Councel of Conscience ( Raad voor Moreel Bewustzijn) in 2009  de definitieve versie vastgesteld. Centraal staat het begrip compassie en als richtlijn voor ons gedrag de Gulden Regel. Enkele passages uit het Charter for Compassion/ Handvest voor Compassie:

‘Compassie is onze drijfveer om ons onvermoeibaar in te zetten om het leed van onze medemensen te verlichten, om afstand te doen van onze troon in het middelpunt van onze wereld en daar een ander plaats te laten nemen, en om de onschendbare heiligheid van ieder mens te eren door iedereen zonder uitzondering te behandelen met rechtvaardigheid, billijkheid en respect’.

………..

‘Compassie komt voort uit onze diepe wederzijdse afhankelijkheid en is essentieel voor menselijke relaties en een volwaardig mens zijn. Compassie is de weg naar verlichting, en is onmisbaar voor de totstandkoming van een eerlijke economie en een vreedzame wereldgemeenschap’.

 Het Charter for Compassion is op 12 november 2009 wereldkundig gemaakt op zestig verschillende locaties in de wereld en bij de Verenigde Naties in New York. In november 2024 bestond  het dus 15 jaar. In het Charter worden twaalf stappen uitgewerkt, die Karen Armstrong uitvoerig beschrijft in haar boek ‘Compassie’.

Op dit moment zijn  er in 190 landen activiteiten met in totaal 3000 partnerorganisaties en zijn er nu zo’n 600 compassionate communities in de wereld, denk aan de Steden van Compassie in Nederland. Het meest dichtbij is dat Nijmegen, maar ook Rotterdam, Leiden, Groningen Apeldoorn en Zoetermeer zijn Steden van Compassie.

Uitwerking

De Vredesgroep ziet het Handvest voor Compassie, zoals we er verder over zullen spreken, als leidraad om te komen tot een hernieuwde onderbouwing van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948. Met de Gulden Regel als moreel kompas.

Belangrijk is hierbij om in dialoog te gaan met elkaar over het proces van herbronnen en om het herbronnen zichtbaar en beleefbaar te maken, niet alleen maar leesbaar.

Daartoe zullen we verkennend in gesprek gaan met enkele sleutelpersonen die verbonden zijn met het initiatief Nijmegen Stad van Compassie en contacten van de Vredesgroep in Groesbeek. 

Met Museumpark Orientalis en met het Vrijheidsmuseum in Berg en Dal gaan we in  gesprek over of en hoe er in hun  tentoonstellingsbeleid ruimte is in de komende jaren, in het bijzonder in 2028,  om invulling te geven aan het zichtbaar maken van het concept ‘Geloof, hoop en mensenrechten’, ieder vanuit hun eigen missie.

We noemen Museumpark Orientalis als eerste optie, omdat dit museum in haar missie de interculturele dialoog wil versterken en zich richt op de gemeenschappelijke wortels van in ieder geval de vijf monotheïstische godsdiensten.

Te denken valt in Orientalis aan uiteenlopende stilteplekken op het terrein van het museum, om daar met de zes wereldreligies die Karen Armstrong onderzoekt in ‘Compassie’, nader kennis te maken wat betreft inhoud en vorm, in objecten en rituelen. Met de focus op Compassie en de Gulden Regel.

Het Vrijheidsmuseum zou de lijn door kunnen trekken van de Tweede Wereldoorlog naar de ontstaansgeschiedenis en vaststelling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 in Parijs. Vrijheid en mensenrechten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Werkgroep Vredesinitiatieven gemeente Berg en Dal                        mei 2025

Bijlage

(column in huis aan huisbladen De Rozet en Hét Gemeente Nieuws, december 2024)

10 december: hoe maken we mensenrechten weer universeel?

Het kleinste boekje dat wij in huis hebben (6,5×8,8 cm) heeft als grote inhoud de     Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dit document is vastgesteld in de Algemene vergadering van de Verenigde Naties van 10 december 1948 in Parijs.

Sindsdien is 10 december de internationale Dag van de Rechten van de Mens.

De Universele Verklaring was een reactie op de rechteloze tijd van de Tweede Wereldoorlog. In 30 artikelen zijn de grondrechten van de mens indertijd vastgelegd.

Artikel 1 luidt: Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkaar te gedragen in een geest van broederschap.

Wat zijn we ermee opgeschoten dat de wereld vrij snel na de Tweede Wereldoorlog tamelijk eensgezind een aantal grondrechten van de mens heeft vastgelegd?

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is dichtbij en die tussen Israël en Hamas en Israël en Hezbollah in het Midden Oosten, is dagelijks nieuws. Elders in de wereld zijn al veel langer oorlogen gaande, zoals in Myanmar en Soedan.

Teveel landen in de wereld kennen een vorm van autocratisch leiderschap of dictatuur. In westerse democratieën, waaronder de Verenigde Staten, maar ook Nederland, is sprake van steeds verdergaande polarisatie. Rellen zoals in Amsterdam rond de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv, zijn wereldnieuws.

Sociale media spelen bij dit alles een steeds grotere rol in het vergroten van tegenstellingen en ze verspreiden op grote schaal gedachten die strijdig zijn met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Het is nu 2024. Als we het bovenstaande op ons in laten werken, zijn mensenrechten in de wereld van vandaag niet meer universeel te noemen.

Bij het afscheid van onze recent overleden oudste dochter Anne, werden bij het binnendragen van de kist in de historische kerk van Groesbeek, de acht ‘Zaligsprekingen’ uit het Nieuwe Testament indrukwekkend gezongen door de monniken van Chevetogne, in de Oosters-Orthodoxe traditie.

De Zaligsprekingen zijn korte teksten uit de Bergrede van Jezus, zoals eind van de eerste eeuw beschreven in het Evangelie van Mattheüs.

Opvallend is dat in deze teksten van zo lang geleden, diverse keren het woord ‘gerechtigheid’ opduikt. En dat mensen die ‘hongeren en dorsten naar gerechtigheid’, zalig verklaard worden door Jezus. Zo ook diegenen ‘die vervolgd worden omdat zij rechtvaardig zijn’. Bij nadere lezing zijn de acht Zaligsprekingen voor mij niet mis te verstaan en een vroege universele verklaring van menselijke waarden en rechten.

Mijn gedachte voor 10 december dit jaar is, dat ieder mens zijn eigen inspiratiebronnen in levensbeschouwing en cultuur nog eens raadpleegt, op wat er te vinden is over mensenrechten. Van Hindoe tot Jood, van Boeddhist tot Christen, van Moslim tot Humanist.

Vervolgens zouden we dan in gesprek kunnen gaan met elkaar over dat eerste artikel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, met als belangrijkste vraag: hoe maken we mensenrechten weer universeel?

Max de Coole, lid van de Werkgroep Vredesinitiatieven in de Gemeente Berg en Dal                                                                      www.bergendalvoorvrede.nl

Vredesviering

 1 januari 2025

 VREDE BRENGEN

Groesbeekse kerken
Werkgroep Vredesinitiatieven
Bahá’í-gemeenschap Groesbeek

m.m.v Lisette Cillessen-piano

Muziek
piano

Mag het vandaag…
(opname) Maaike van der Haar

Welkom

Niko Raaphorst, (namens de protestantse kerk lid van de werkgroep ter voorbereiding van de jaarlijkse Vredesviering op 1 januari, kortweg de ‘1 januarigroep’), heet iedereen welkom en wijst er op dat we in de Vredesviering stemmen zullen horen uit verschillende richtingen. Misschien ongewoon in onze oren, maar wel verstaanbaar. Een taal van ‘vrede brengen’. Het is geen sluitend verhaal en we doen wat in ons bereik ligt.

Aansteken van de vredeskaars

Inleiding

Irma van der Scheur (wethouder in de gemeente Berg en Dal), wijst op de vele conflicten in de wereld, je zou er haast moedeloos van worden. We hebben van oudsher geleerd dat als je vrede wilt, je je moet voorbereiden op een oorlog. Maar, vraagt ze zich af, is dat wel de juiste weg? Zijn er geen alternatieve paden?

Ze noemt het Manifest voor Vrede van Pax Christi in Vlaanderen, waarin een duidelijke weg naar collectieve veiligheid en duurzame vrede wordt uitgestippeld.

Een voorbeeld ver weg is een Verzoeningskoor in Colombia, waarin ex-guerillastrijders en slachtoffers van de jarenlange gevoerde guerilla-oorlog  in dat land meezingen. Terwijl hun  stemmen samenkomen, synchroniseren hun hartslagen en ontstaan er vriendschappen. Iets wat eerder ondenkbaar leek.

Irma wijst op enkele initiatieven in Berg en Dal. In wijkcentrum Op de Heuvel was er een kerstdiner en aten mensen uit verschillende culturen samen. Ander voorbeeld is de jaarlijkse vredesmaaltijd in de serre van de protestantse kerk in Groesbeek.

Tenslotte leest Irma een gedicht van Willem Wilmink over Kerstmis, over kanonnen die weer dreunen als de lichtjes doven en de vraag of een Turk, Griek en Marokkaan hier mogen blijven.

Het gedicht eindigt als volgt:

   ……

   Kerstmis doet ons telkens weer

   Beterschap beloven,

   Laat dan deze ene keer

   Het lichtje niet weer doven.

Een stem van buiten

Joke Huisintveld (pastor in de parochie HH Cosmas en Damianus), leest fragmenten voor uit een column van Naeeda Aurangzeb over de Palestijnse arts Dr. Izzeldin Abuelaish (Trouw, 7 december 2024). Deze arts verloor begin 2009 in de toen korte oorlog tussen Hamas en Israël, zijn drie dochters en een nichtje, toen zijn huis beschoten werd door een Israëlische tank.

Hij zat in 2009 in dezelfde ruimte als zijn dochters, maar hij overleefde.

Toen Israëlisch cameraploegen hem direct na de voor zijn dochters en nichtje fatale aanval opzochten in zijn huis, troffen ze hem aan met bebloede kleren en zijn handen op zijn hoofd. Terwijl de tranen over zijn wangen rolden zei hij: ‘ik zal niet haten’.

Inmiddels heeft hij in de oorlog sinds 7 oktober 2023 in totaal 55 familieleden verloren. Na de vertoning van een film over zijn leven in Amsterdam, georganiseerd door The Rights Forum, vraagt een man uit het publiek of hij nu wel haat. Hij schudt zijn hoofd, terwijl zijn tranen stromen.

Geen haat, antwoord hij, wel de vastberadenheid om te blijven strijden voor gerechtigheid en te blijven herhalen dat eenzijdige veiligheid geen veiligheid is. Geen mens is superieur aan de ander, ongeacht de arrogantie die iemand vertoont.

Hierna wordt het lied ‘Vrede voor jou, hierheen gekomen’ gezongen, op een 17e eeuwse melodie, met een tekst van Jan van Opbergen.

Gedicht, gelezen door Margreet Breukelman, namens Amnesty

   Grote dingen moeten we doen

   Verzoening brengen en vrede

   De liefde die alles overwint

   En groter dan alles de gerechtigheid

   Maar het woordloos gebaar

   Waarmee jij gaf wat je gaf

   Zonder dat iets groots gebeurde

   Die stilte was klein, en echt

Maryana Marrash (Syrie, 1848-1919)

 

Stilte

Ria Hutting (lid van de Werkgroep Vredesinitiatieven gemeente Berg en Dal), leidt de stilte in en leest de tekst ‘Hoe de wereld er aan toe is’ van Christina von Dreien.

 Von Dreien wijst er op dat de toestand van de wereld een spiegel is voor de hele mensheid. Want oorlogen in de wereld  hebben niet alleen te maken met raketten en tanks. Als we zien dat er oorlog in de wereld is, betekent dit dat er ook iets leeft in ons eigen bewustzijn, waardoor dergelijke oorlogen kunnen ontstaan.
Als we collectieve vrede willen, kunnen we/moeten we bij onszelf beginnen, zegt Christina von Dreien. Alleen wijzelf kunnen besluiten dat we innerlijke vrede willen vinden. Niemand anders kan dat voor ons doen.

Het is belangrijk dat we onszelf eraan blijven herinneren dat we  meer liefde, compassie en begrip willen voor alle levende wezens op aarde en voor de aarde zelf.

We kunnen andere mensen niet dwingen te veranderen.

Wel kunnen we onszelf veranderen.      

Na de tekst van Christina von Dreien wordt het lied met de beginregel ‘Gij ziet ons vechten met de macht’ gezongen (Liedboek, lied 933).

Overweging

Jos van Rooij (oud-pastor in de parochie HH Cosmas en Damianus), reflecteert op ‘Die nieuwe wereld’, een tekst van Huub Oosterhuis (zie tekst hieronder).

Een nieuwe wereld die anders komt dan wij dachten en hoopten, aldus Oosterhuis.

Huub Oosterhuis heeft voor Jos van Rooij een plekje in de lange rij van profeten sinds het Oude Testament, tot recenter mensen als Gandhi, Mandela en Navalny.

Voor Jos is de nieuwe wereld al in ons, net als het Koninkrijk Gods. Maar we weten er nog geen raad mee. Wat moeten we? Wat zullen we?

We omhelzen haar, die nieuwe wereld, want wij zijn van geloof, hoop en liefde, niet van geweld, macht en oorlog. We zullen stilte zingen en oefenen in solidariteit en volharding, zegt Oosterhuis.

We hebben allemaal in overstelpende mate liefde in ons, benadrukt Jos, maar de deur ernaar toe is vaak gesloten. Het jaar 2025 biedt ons opnieuw een kans om ons bewust te worden van onze mogelijkheden en van onze missie. Waartoe ben ik er? Misschien zijn we ongemerkt al van grote betekenis voor anderen en bieden we hen een innerlijk houvast. Of moeten we nog echt aan de bak om dichter bij onze missie voor dit leven en voor 2025 te komen.

Zijn wens voor 2025 is, dat er een begin van omkering zal zijn, richting de nieuwe wereld van Huub Oosterhuis.

 
Die nieuwe wereld

   Die nieuwe wereld die komt anders

   dan wij dachten en hoopten.

   Zij komt met droogte, wolven, overstroming

   aardbeving, brandende wouden,

   misbruikte kinderen, liegende kerken,

   met wreed getwitter in smoking;

   naakt in vernedering komt zij

   en wij aanschouwen en omhelzen haar,

   zijn in haar. Niet wetend hoe verder.

   We zullen stilte zingen, oefening

   in solidariteit en volharding.

   Wij zijn zeg maar van geloof, hoop, liefde

   Deze drie, de grootste is de liefde

                                                                                           Huub Oosterhuis

 

Bede

Maarten Hurts leest teksten uit de Bahá’í-geschriften:

Stort het licht van een grenzeloze liefde uit over ieder menselijk wezen dat u tegenkomt, of hij nu behoort tot uw land, uw ras of uw politieke partij, of tot een andere natie, kleur of politieke overtuiging. De hemel zal u bijstaan, terwijl u werkt aan het bijeenbrengen van de her en der verspreide volkeren op aarde onder de bescherming van de almachtige tent van eenheid.  

Tussendoor wordt het lied ‘Wek mijn zachtheid weer’ gezongen, op muziek van Antoine Oomen en tekst van Huub Oosterhuis. 

Ga met alle mensen om in een geest van vriendelijkheid en kameraadschap. Als ge u bewust bent van een bepaalde waarheid, als u een kleinood bezit dat anderen nog niet bezitten, laat hen er dan in delen in de vriendelijkste, welwillendste bewoordingen. Als het aanvaard wordt, als het aan zijn doel beantwoordt, dan is uw oogmerk bereikt. Zou iemand het afwijzen, laat hem dan aan zichzelf over, en smeek God hem te leiden.

Vrede moet eerst tot stand worden gebracht tussen individuen, totdat het uiteindelijk leidt tot vrede tussen naties. (…) spant u zich met al uw macht in om, door de kracht van het Woord van God, oprechte liefde, geestelijke verbondenheid en duurzame banden tussen individuen tot stand te brengen. Dit is uw taak.

Hoed u ervoor iemand onvriendelijk te bejegenen.
Een aangename spraak is de magneet van ’s mensen hart. Ze is het brood van de geest, ze geeft betekenis aan de woorden, zij is de bron van het licht van wijsheid en begrip.

Ter afsluiting

Niko Raaphorst sluit af en wijst erop dat VREDE BRENGEN een beweging is, je moet je voet verzetten en ontdekken dat er ruimte is om met elkaar te zijn. Het is een ruimte om te eerbiedigen, niet om in te nemen, heilige grond waar je je schoeisel uitdoet en je wapens aflegt.

Hij wenst iedereen een gelukkig, gezegend, zalig Nieuwjaar!

De hele dienst is nog terug te zien op www.kerkdienstgemist.nl , bij PKN Groesbeek

Column

10 december: hoe maken we mensenrechten weer actueel?

Het kleinste boekje dat wij in huis hebben (6,5×8,8 cm) heeft als grote inhoud de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Dit document is vastgesteld in de Algemene vergadering van de Verenigde Naties van 10 december 1948 in Parijs.

Sindsdien is 10 december de internationale Dag van de Rechten van de Mens.

De Universele Verklaring was een reactie op de rechteloze tijd van de Tweede Wereldoorlog. In 30 artikelen zijn de grondrechten van de mens indertijd vastgelegd.

Artikel 1 luidt:
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkaar te gedragen in een geest van broederschap.

Wat zijn we ermee opgeschoten dat de wereld vrij snel na de Tweede Wereldoorlog tamelijk eensgezind een aantal grondrechten van de mens heeft vastgelegd?

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is dichtbij en die tussen Israël en Hamas en Israël en Hezbollah in het Midden Oosten, is dagelijks nieuws. Elders in de wereld zijn al veel langer oorlogen gaande, zoals in Myanmar en Soedan.

Teveel landen in de wereld kennen een vorm van autocratisch leiderschap of dictatuur. In westerse democratieën, waaronder de Verenigde Staten, maar ook Nederland, is sprake van steeds verdergaande polarisatie. Rellen zoals in Amsterdam rond de voetbalwedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv, zijn wereldnieuws.

Sociale media spelen bij dit alles een steeds grotere rol in het vergroten van tegenstellingen en ze verspreiden op grote schaal gedachten die strijdig zijn met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Het is nu 2024. Als we het bovenstaande op ons in laten werken, zijn mensenrechten in de wereld van vandaag niet meer universeel te noemen.

Bij het afscheid van onze recent overleden oudste dochter Anne, werden bij het binnendragen van de kist in de historische kerk van Groesbeek, de acht ‘Zaligsprekingen’ uit het Nieuwe Testament indrukwekkend gezongen door de monniken van Chevetogne, in de Oosters-Orthodoxe traditie.
De Zaligsprekingen zijn korte teksten uit de Bergrede van Jezus, zoals eind van de eerste eeuw beschreven in het Evangelie van Mattheüs.

Opvallend is dat in deze teksten van zo lang geleden, diverse keren het woord ‘gerechtigheid’ opduikt. En dat mensen die ‘hongeren en dorsten naar gerechtigheid’, zalig verklaard worden door Jezus. Zo ook diegenen ‘die vervolgd worden omdat zij rechtvaardig zijn’. Bij nadere lezing zijn de acht Zaligsprekingen voor mij niet mis te verstaan en een vroege universele verklaring van menselijke waarden en rechten.

Mijn gedachte voor 10 december dit jaar is, dat ieder mens zijn eigen inspiratiebronnen in levensbeschouwing en cultuur nog eens raadpleegt, op wat er te vinden is over mensenrechten. Van Hindoe tot Jood, van Boeddhist tot Christen, van Moslim tot Humanist.

Vervolgens zouden we dan in gesprek kunnen gaan met elkaar over dat eerste artikel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, met als belangrijkste vraag: hoe maken we mensenrechten weer universeel?

Max de Coole

Groesbeek, december 2024

Het thema van de Vredesweek 2024 was van de landelijke vredesorganisatie PAX. PAX organiseert ieder jaar in september de vredesweek in Nederland.

In de liturgie werd op heel diverse wijze ingespeeld op dit thema.

De Vredesgroep vroeg aandacht voor de oorlog tussen Israël en Hamas aan de hand van teksten van Chaja Polak in haar boek ‘Brief in de nacht. Gedachten over Israël en Gaza’.

Geopend werd met het Taizé-lied ‘Als alles duister is’

 

Als alles duister is

Ontsteekt dan een lichtend vuur

Dat nooit meer dooft

Vuur dat nooit meer dooft

Na een stiltemoment en het aansteken van de Vredeskaars sprak wethouder Irma van der Scheur.

Zij verwees naar de ellende in de wereld, van natuurrampen tot oorlogen en ze besefte eens te meer, wat een geluk je hebt als je hier geboren bent.

Maar er is ook veel onvrede in eigen land, met name richting overheid. Vertellen  politici wel het eerlijke verhaal? Dat de bomen niet tot in de hemel groeien?

Zij legde vervolgens de nadruk op de vele lichtpuntjes die ze in haar werk ziet, mensen die belangeloos taken uitvoeren in de samenleving, als vrijwilliger in tal van verenigingen en organisaties, als mantelzorger, taalmaatje of schuldhulpbuddy.

Irma van der Scheur eindigde met een tekst van Stef Bos (waarvan hier het laatste couplet):

 

Geef licht

Voor een uitweg uit het donker

Geef wat er vaak niet is

Geef alles wat je hebt

Geef de liefde een gezicht

Daarna was er een terugblik op het thema van vorig jaar ‘Durven dromen’. Gelezen  werd een tekst van Ed McCurdy (vertaling Maarten Hurts), met pianobegeleiding van Lisette Cillessen.

 

 Ik had vannacht een vreemde droom

Dat was de eerste keer

Ik droomde dat de wereld zei

‘En nu geen oorlog meer’

Ik zag een grote zaal

Gevuld met duizend man

Ze ondertekenden een tekst

Een machtig vredesplan

En toen de tekst getekend was

En in de krant gezet

Hielden ze elkaars handen vast

En  zeiden een gebed

En de mensen buiten op het plein

Die dansten in het rond

Er lagen zwaarden en geweren

Verspreid over de grond

Ik had vannacht een vreemde droom

Dat was de eerste keer

Ik droomde dat de wereld zei

“En nu geen oorlog meer”

Tijdens een lichtwandeling brachten de aanwezigen een waxinelichtje naar de   avondmaalstafel.

Hierna werd het lied ‘Licht dat ons aanstoot in de morgen’ , met een tekst van Huub Oosterhuis, gezongen.

Vanuit de plaatselijke schrijfgroep van Amnesty International las Margreet Breukelman het gedicht ‘De rust van de wilde dingen’ van Wendel Berry (1934)

 

 In de nacht, wanneer je bijna niets meer horen kan

waak ik soms, door wereldse zorgen en wanhoop

hoe zal het zijn voor mij en mijn kleinen.

Dan zoek ik de wilde dieren

de woerd met zijn trotse nekveren

sierlijk, samen met de grote zilverreiger

zij rusten bij het water.

De rust van de wilde dingen

Die hun bestaan niet overpeinzen

geen rouw en pijn, geen gedoe.

Ik, en de aanwezigheid van het stille water.

Overdag houden de dagblinde sterren boven mij

zich nog in. Voor nu ben ik

in de genade van de wereld, ben ik vrij.

 Pastoraal werkende Joke Huisintveld gaf een impressie van haar scholenproject met kinderen van groep 8, over vrede, in het bijzonder vrede voor Israëli’s en Palestijnen. In de kerk was een aantal grote gekleurde tekeningen van leerlingen geëxposeerd, zoals een tekening met het ban-de-bom-teken, met daarin zowel de Palestijnse- als Israëlische vlag. En een tekening waarop Israëli’s en Palestijnen elkaars handen vasthouden.

 

 

Tenslotte klonk het lied Imagine van John Lennon en werd een zegenbede uitgesproken.

 

In 2000 werd er voor het eerst op 1 januari een vredesviering gehouden, toen op initiatief van de Bahá’ï-gemeenschap in Berg en Dal. Samen met de katholieke- en protestantse kerken en de Werkgroep Vredesinitiatieven in Groesbeek.

Dit keer was op 1 januari 2023 het thema ‘Durven dromen’.

Sprekers vanuit de gemeente Berg en Dal en uit de bovengenoemde organisaties voerden het woord. Een lid van de schrijfgroep van Amnesty International in Groesbeek, droeg een gedicht voor.

Wethouder Irma van der Scheur gaf aan, dat we een ander de hand zullen moeten reiken voor de toekomst van de aarde. Mededogen, compassie en barmhartigheid zijn daarbij leidend. We zullen dingen moeten laten voor die toekomst en dat is niet gemakkelijk. Maar we krijgen er ook iets voor terug, zoals meer natuur, een betere gezondheid en schonere lucht.

Joke Huisintveld (pastor in de katholieke kerk) zag als in een visioen dat we in een tijd leven waarin de diepe duisternis en negativiteit die in de mens is opgebouwd, meer dan ooit zichtbaar is geworden. Het kwaad komt aan het licht. Maar de aarde is ook een planeet van liefde. En daarmee kan ook deze donkere ster van het kwaad in de mens, omgevormd worden tot een stralende ster van licht.

Nabá Wolters (student bedrijfskunde en sprekend vanuit de Bahá’ï -gemeenschap) opende- en sloot zijn bijdrage af met de volgende, intrigerende zin: ‘wereldvrede is niet alleen mogelijk, maar onvermijdelijk’. Jongeren zullen het voortouw nemen om een fundament van vrede te bouwen voor de toekomst. Een vrede die een resultaat is van liefde, in het besef van de eenheid van de mens.

Jos van Rooij (oud-pastor van de katholieke kerk) was geïnspireerd door een toespraak van Indianen Opperhoofd Seattle, die in 1854 (!) een inmiddels legendarische maar ook weer hoogst actuele (denk aan klimaat) toespraak hield, dit naar aanleiding van de wens van de toenmalige overheid om hun land te kopen. De toespraak van Opperhoofd Seattle resulteerde in een les bewustwording van het feit, dat niet alles koopwaar is. Met in dit geval de vraag van wie de aarde en de lucht nu eigenlijk zijn. Seattle gaf aan dat alles met alles samenhangt en dat wat er gebeurt met de aarde, gebeurt met de kinderen van de aarde.

Margot Vandeberg (Amnesty) droeg een gedicht van Riffat Abbas voor, met daarin de regels ‘…We kunnen toch samen dromen, mijn vriend…Al zijn we vreemden’…

Niko Raaphorst tenslotte (namens de protestantse kerk), vatte ‘durven dromen’ op als tegengif voor alles wat onze aandacht afleidt van samenleven. De mens moet vrijkomen van angsten, eigendom, vijandschap en vervreemding. Hij eindigde met een gebed ‘aan elkaar’, dit om samen de weg naar morgen te banen.

Tijdens de viering werden er gezamenlijk liederen gezongen en waren er muzikale intermezzo’s met vooral verbindende en verstillende muziek, door respectievelijk Lisette Cillessen (piano) en Twan en Marijke Elissen (fluit en zang).

 

“Wanneer een gedachte aan oorlog opkomt, verzet u er dan tegen door een sterkere gedachte aan vrede. Een gedachte van haat moet vernietigd worden door een krachtiger gedachte aan liefde. Gedachten aan oorlog vernietigen alle harmonie, welzijn, rust en vrede. Gedachten van liefde dragen bij aan broederschap, vrede, vriendschap en geluk. Denk niet dat wereldvrede onmogelijk te bereiken ideaal is! Als u er met heel uw hart verlangt naar vriendschap met elk ras op aarde, zal uw geestelijke, positieve gedachte zich verspreiden; het zal het verlangen van anderen worden, steeds sterker en sterker, totdat het de geest van alle mensen bereikt.”

‘Abdu’l-Bahá, Toespraken in Parijs, 21 okt. 1911

---

“Alleen de liefde kan van een vijand een vriend maken.”

Martin Luther King

---

“Wees zelf de verandering die je in de wereld wil zien.”

Mahatma Gandhi

---

“Elke oorlog maakt dat de wereld erger eraan toe is dan voorheen. Oorlog is altijd een mislukking van de politiek en van de mensheid, een schandelijke capitulatie, een hartverscheurende nederlaag ten opzichte van de machten van het kwaad. (…) Laten we het niet bij theoretische discussies houden, maar laten we de wonden van de slachtoffers aanraken en ons inleven in het leed van de getroffenen.”

Paus Franciscus, Encycliek “Fratelli tutti”, 3 okt. 2020

---

Verzet begint niet met grote woorden
maar met kleine daden
zoals storm met zacht geritsel in de tuin
of de kat die de kolder in zijn kop krijgt
zoals brede rivieren
met een kleine bron
verscholen in het woud
zoals een vuurzee
met dezelfde lucifer
die een sigaret aansteekt
zoals liefde met een blik
een aanraking iets dat je opvalt in een stem
jezelf een vraag stellen
daarmee begint verzet
en dan die vraag aan een ander stellen

Remco Campert

---

We hadden alleen onze liefde

Ik wil met je wandelen zonder vrees,
het doet er niet toe dat het plein waar we wandelen
er niet meer is
ik wil een trein naar het zuiden nemen
en uitstappen op het laatste station
om de geboorte van de regen te zien.
ik wil met je liggen onder de blauwe hemel
van dat strand waar we de wereld ontdekten.
de kersenbomen waren juist gaan bloeien
toen ze de deur insloegen
we hadden alleen onze liefde als wapen

Jorge Soza Egana

---

De volkeren zullen zwaarden omsmeden tot ploegijzers
En hun speren tot snoeimessen
Geen volk zal nog het zwaard trekken tegen een ander volk
Geen mens zal meer weten wat oorlog is

Oude Testament, Jesaja 2:4